از روایت تا گفتمان : چالش های نشانه- معنایی متن ادبی

دوره آموزشی «درسگفتار: از روایت تا گفتمان : چالش های نشانه- معنایی متن ادبی» توسط مدیریت ترویج دستاوردهای پژوهش های علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تاریخ  ۵ اردیبهشت ماه 1400 بصورت مجازی برگزار می‌شود.

روایت چیست؟ روایت کلاسیک چه تفاوتهایی با روایت مدرن دارد؟ روایت مدرن از کجا آغاز می شود ؟ چالشهای روایی کدامند ؟ چگونه روایت در درون خود دچار زایش می گردد؟ چگونه و تحت چه شرایطی روایت کنشی جای خود را به روایت تنشی- عاطفی می دهد؟ برای پاسخ به این پرسش ها، نمونه های ادبی مورد تجزیه  تحلیل قرار خواهند گرفت.

در کنار مساله روایت به بحث گفتمان خواهیم پرداخت تا مشخص شود چه تفاوت هایی بین روایت و گفتمان از نظر اصلاح شناسی و سپس روش شناسی علمی وجود دارد. پرسش های مطرح عبارتند از : گفتمان چیست و چه معناهایی را در خود مستتر دارد؟ چگونه گفتمان در فرآیندی چالشی قرار گرفته و با عبور از وضعیت های مطلق گرا به وضعیتی چندسویه شرایط را برای استحاله آماده می سازد؟ فرایند گفتمانی می تواند از وضعیت لنگراندازی مطلق تا لغزش های غیر قابل کنترل پیش رود.

            از میان انواع نظام‌های گفتمانی، چهار نظام مهم و اثر‌گذار در تحلیل گفتمان ادبی و روایت عبارتند از نظام کنشی، نظام تنشی و نظام شوِشی، نظام تطبیقی. در نظام کنشی آنچه که کنش‌گران را به حرکت وامیدارد، تصاحب ابژه ارزشی است که یا از طریق فرآیند تجویزی و یا مجابی تحقق می‌یابد. در نظام گفتمانی با ویژگی تنشی همه چیز متفاوت است. در چنین نظامی، تنش که ما آن را میزانی از انرژی و قدرت با دو ویژگی فشاره‌ای و گسترهای می‌دانیم، محور اصلی فرآیند روایی را تشکیل می‌دهد. بنابراین، یا کنش کاملا متکی به تنش است و یا اینکه اهمیت چندانی ندارد چرا که تنش مرکز اصلی فرایند روایی را اشغال نموده و با انرژی بالا جریان روایی را تحت نظارت خود قرار می‌دهد. در نظام روایی کنش‌محور هر کنش‌گری دارای نقشی است و بر اساس آن تا پایان فرآیند روایی عمل میکند. کنش‌ها یا بر اساس برنامه و یا بر اساس تعامل تنظیم می‌شوند. اما در نظام تنشی، نقش‌ها می‌توانند بر اساس کمیت و کیفیتهای متفاوتی ظاهر شوند. به همین دلیل یا جریان تنشی حضورسوژه را کاملا مکانیکی میکند و یا اینکه حضور با توجه به نوع و میزان انرژی که داراست خود به جریانی خلاق و پویا تبدیل می‌گردد. در نظام تنشی، ابژۀ ارزشی دیگر شرایط ابژه در فرآیند کنشی را دارا نیست. یعنی اینکه ابژه از وضعیت بیرونی خارج گشته و در کنش‌گر درونی می‌شود.

نظام نشانه- زبانشناختی مهم دیگری که در تحلیل گفتمان نقش قابل توجهی دارد، نظام شوِشی است. مساله «شدن» در روایت با بحث پدیدارشناسی حضور مرتبط است. رابطه شوِش‌گران با دنیا و چیزها نه بر اساس تصاحب و تملک بر ابژه‌های ارزشی، بلکه به عنوان رابطه‌ای مبتنی بر احساس و ادراک متقابل، هم‌حضوری و هم‌آمیختگی تعریف می‌شود. بر اساس این، می‌توان سه ویژگی مهم برای شوِش‌گر بر شمرد. الف) فشاره که مشخص کننده تنش بین شدت/ضعف، تند/کند، قوی/ضعیف، محکم/مردد است؛

ب) بوٌش که تعیین کننده تنش بین حضور و غیاب است؛

ج) گستره که با محدودیت/بسط، باز/بسته و متکثر/واحد گره خورده است.

در روایت کنش محور بیشتر با زمان کمیت گرا و ابژکتیو مواجه هستیم. در روایت تنش محور زمان به زمان رخدادی و دفعی تبدیل می گردد. در روایت شوِش محور زمان به زمان سوبژکتیو تبدیل می گردد. در مجموع در نظام های روایی دو زمان پدیداری و شناختی در تقابل با هم قرار می گیرند.

در نظام تطبیقی، زیبایی شناسی حضور مطرح می گردد. کنش گر به دنبال این است تا به یک هم کنش گر با دیایی پیش روی خود و کنش گران دیگر تبدیل گردد. به همین دلیل آنچه که او توسعه می دهد را می توان اتیک حضور نامید. چگونه این نظامها در متن ادبی تجلی می یابند ؟

در مجموع، هدف از این درس گفتار، گفتمان‌شناسی از منظر سه نظام گفتمانی کنشی، تنشی، شوِشی با  تکیه بر نقد نشانه- زبا‌‌‌‌‌ن‌شناختی است.

فایل پوستر

سر فصل ها و محتوای دوره آموزشی:

مقدمه، طرح مساله، ارایه پرسش‌های اصلی در راستای بکارگیری الگوی تحلیل نشانه –معناشناختی

از نشانه تا گفتمان

ویژگی های گفتمان ادبی

تفاوت گفته، گفته پردازی و گفتمان

نظام گفتمانی کنشی

گفتمان کنشی تجویزی

گفتمان کنشی القایی

الگوی تنشی تحلیل گفتمان

از شوِش تا تنش

جابجایی الگوی کلاسیک (عبور از مربع معنا)

الگوی تنشی همسو

الگوی تنشی ناهمسو

چالش ها و ترمیم در روایت ادبی

جایگاه فرآیند حسی- ادراکی در گفتمان ادبی

کارکرد زیبایی‌شناختی گفتمان ادبی

نظام گفتمانی شوِشی

حضور و نقصان حضور

رابطه شوِش با کنش

تعامل و تطبیق در گفتمان ادبی

زمان

زمان عینی، کمی و شناختی

زمان کیفی و پدیداری

پروتزسازی روایی

بوم – زیست و زیست- سپهر در ادبیات

گفتمان و پادگفتمان ادبی

با هدف افزایش دانش نظری روایت گفتمان در حوزه مطالعات نشانه و معنا

شرکت در این دوره برای چه کسانی مفید است؟

شرکت در این دوره برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگران رشته های زبان‌شناسی، زبان‌های خارجی، تاریخ، ادبیات فارسی، جامعه شناسی، نقد ادبی، ادبیات عرفانی، رسانه، علاقمندان به نسخه پژوهی و برای تمامی متخصصان و علاقمندان علوم انسانی مفید است.

مدت زمان دوره : 12 ساعت (4 جلسه 3 ساعته ) 4 روز

زمان برگزاری: روز یکشنبه ها، ساعت 15 تا 18      تاریخ شروع: ۵ اردیبهشت ماه 1400

با ارائه گواهینامه معتبر و مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای ارزش علمی و اداری و قابل ترجمه

کانال سروش مرکز:     sapp.ir/tamihcs

مشاوره: 88624485

در صورت نیاز به شماره 09036200266 پیام بدهید

تهران- بزرگراه کردستان- نبش خیابان دکتر صادق آئینه وند (64 غربی)

مدیریت ترویج دستاوردهای پژوهش های علوم انسانی