تردید در دانش اروپا محور/یادداشت دکتر میری
تاملی پیرامون لزوم بازخوانی کلاسیک ها در مطالعات معاصر
کوهونگ مینگ، متفکری چینی است که در حوالی 1850 در منطقه ای که امروزه در مالزی واقع است، به دنیا آمد. وی در 13 سالگی با یک میسیونر اسکاتلندی به اروپا، انگلیس، فرانسه و... سفر می کند و حتی زبان های انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی، آلمانی، ژاپنی و روسی را یاد می گیرد و از این زبان ها در نظریات و گفتمان های خود استفاده می کند. وی نظریات بسیار بدیلی در حوزه های تمدن شناسی، مطالعات جنسیت، مطالعات سیاسی، دین شناسی، تاریخ تطبیقی ادیان و... به زبان انگلیسی دارد، اما از این فرد هیچ نامی حتی در خود چین هم نیست. در اروپا و حوزه تحقیقات اجتماعی نیز هیچ نامی از او برده نمی شود. یکی از مسائلی که در کشورهای غیر اروپایی در این 150-100 سال وجود داشته، تغییر و تحولات سریع در حوزه سیاست بوده، مثلاً در ایران گروهی از مشروطه صحبت کردند، اما در کمتر از دو دهه کودتای سیاسی صورت گرفت، مشروطه از بین رفت و خاندان قاجار منحل شد و پس از آن خاندان پهلوی روی کار آمد. خاندان پهلوی تازه تاسیس شده بود که جنگ جهانی دوم آغاز شد و ایران همپیمان آلمان ها شد و با آمدن متفقین بساط برچیده شد. سپس کودتای 28 مرداد 1332 و پس از آن انقلاب 1357 صورت گرفت و کلاً نظام شاهنشاهی از بین رفت.
در چین نیز تغییر و تحولات شدید صورت پذیرفت. کو هونگ مینگ در حوزه حکومت بسیار سنت گرا بود و معتقد بود امپراتور باید در جای خود باشد. وقتی اولین انقلاب چین اتفاق افتاد امپراتوری از بین رفت و اینها بیشتر حالت جمهوریخواه داشتند و به گونه ای لیبرال بودند. در این میان کوهونگ مینگ رویالیست بود، بنابراین کتاب هایش نشر و توزیع نگردید. سان یات سن ها شکست می خورند و کومین تانگها به جزیره تایوان رفتند، کمونیست ها که با انقلاب اول مخالف بودند و با رویالیست ها نیز از بیخ و بن مخالف بودند، روی کار آمدند و 50 سال هیچ صحبتی از کوهونگ مینگ نبود. چون نشر افکار این فرد می توانست برای سیستم خطرآفرین باشد. آرام آرام در دهه های 90 کتاب هایی در مورد این شخص نوشته شد اما هنوز در فضای نظریه های اجتماعی وارد نشده و در اندیشه اجتماعی جهان هیچ جایی ندارد. البته ممکن است متخصصین بسیار جسته و گریخته به این موارد اشاره کرده باشند.
بنابر این تغییر و تحولات پرشتاب سیاسی باعث می شود نتوانیم از اندیشمندان بهره کافی ببریم. اما در کشوری مثل فرانسه در این 100 سال تغییر و تحولی صورت نگرفته است، یا در انگلستان در این 200 سال یک پیوستگی سیاسی وجود داشته که باعث شده نظام فکری هم قوام پیدا کند که این به نوبه خود بر رشد نهادهای علمی تاثیرگذار است.
در اروپا نیز نامی از کوهونگ مینگ نیست، چون معمولاً کسانی که در حوزه علوم اجتماعی به صورت دیسیپلینر کار کردند، در غرب و دانش آموختگان غرب بودند و بسیار سخت می پذیرفتند که چیزی به نام نظریات اجتماعی خارج از محدوده غربی و اروپایی می تواند وجود داشته باشد. به همین خاطر این داعیه که علوم انسانی علوم جهانشمول است، زیر سوال می رود. همین امر می تواند برای ما فضایی را ایجاد کند که در آن تاریخ نگاری دیسیپلین را بتوان بازخوانی کرد. با وارد شدن در این پروژه بازخوانی، می توان مسائل و مفاهیم و چارچوب های رایج را به گونه ای وسیع تر نموده و افرادی همچون ابن خلدون، ابن سینا و... را وارد حوزه مطالعات علوم انسانی و اجتماعی کنیم و از گفتمان های آنها در مطالعات معاصر استفاده کنیم. مثلاً از ابن خلدون در مطالعات ظهور و افول سیستم یا دولت ها استفاده کنیم. یکی از کارهای بسیار زیبا در این حوزه آثار نغز پروفسور سید فرید العطاس است. العطاس در این بیست سال اخیر با پرداختن به ابن خلدون به جامعه علمی نشان داده است که چگونه می توان نه تنها ابن خلدون را احیا کرد بلکه مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را در چارچوب جامعه شناسی ابن خلدونی مورد بحث و بررسی قرار داد. دو اثر اخیر او که توسط انتشارات آکسفورد در سال 2013 و 2014 به چاپ رسیده است، گواهی بر این مدعاست. در بحثی که با فرید العطاس در جزیره رودوس (Rhodoes Island) در یونان در اکتبر 2013 پیرامون نگاه غیر یوروسنتریک داشتیم، العطاس معتقد بود که می توانیم حتی سخن از «مردم شناسی بیرونی» به موازات مردم شناسی آکادمیک یوروسنتریک به میان آوریم. به عبارت دیگر محققین آینده علوم انسانی باید مفهوم «جهانشمول» را بازخوانی فلسفی نمایند تا مرزهای «جهانشمول» و «جهانی شده» از هم به صورت دقیق متمایز گردد. در غیر این صورت نطفه خلاقیت در دل های ما خواهد خشکید و جامعه ما در زیر آوار معضلات بسیار غرق خواهد شد. زیرا هر جامعه که به خلق جدید دست نزند، همانند مرده است و طبق سنت جاری مردگان را دفن می کنند و غبار روزگار خاطره آن ها را از اذهان محو می نماید.
نظر شما :