انتقاد نویسنده و استاد دانشگاه از فلسفه آکادمیک؛میری: تفکر فلسفی آموزش داده نشده‌است

سیدجواد میری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، معتقد است امروزه فلسفه به فلسفه آکادمیک بدل شده و از معنای اصلی خود که همان حب حکمت است، دور شده‌است. همچنین تفکر فلسفی نیز به افراد آموزش داده نشده است./

میری در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ درباره چگونگی کاربردی کردن فلسفه در زندگی، گفت: برای انجام این کار ابتدا باید بدانیم که فلسفه چیست و هدف تفکر فلسفی را بدانیم.

وی با اشاره به برخی از سخنان لائوتسه، حکیم چینی، ادامه داد: او می‌گوید که‌ «وقتی ابرهای تیره جلو چشمانتان را گرفت و شما را از حرکت بازداشت و نتوانستید مسیر خود را پیدا کنید بهترین کار این است که بایستید و به اصول حرکت خود برگردید.»

دانشیار حوزه جامعه‌شناسی و تاریخ ادیان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: جهان امروز، جهان چندصدایی است و معماها و امور متناقض و متضاد زیادی در آن وجود دارد. امروزه جوامع به جای مسابقه برای دوستی، صلح و محبت جهانی به سمت نابودی هم حرکت می‌کنند. سووالی که پیش می‌آید این است که هدف از زندگی چیست؟ این سووال یکی از اساسی‌ترین سووالات فلسفه و تفکر فلسفی است که از آغاز تا امروز وجود داشته‌است.

میری اضافه کرد: فلسفه به ما کمک می‌کند تا مختصات زندگی را در بعد فردی و اجتماعی آن پیدا کنیم. اگر با همان محوریت لائوتسه به فضای غبارآلود و پرابهام نگاه کنیم، می‌بینیم که انسان باید به اصول خود برگردد. ما نیز می‌توانیم به اصول اولیه که فلسفه را شکل داده‌اند، برگردیم.

این دانش‌آموخته دانشگاه‌های سوئد و انگلستان با بیان این‌که فلسفه به معنای حب حکمت و دوستدار حکمت بودن است، گفت: فیلسوف کسی است که به دنبال راه‌هایی می‌گردد تا انسان را به حیات معقول برساند و همان‌گونه که علامه جعفری می‌گوید، مختصات حیات معقول به سعادت انسان می‌انجامد. اکنون این سووال مطرح می‌شود که در فضای امروزی جامعه باید چه کرد و فلسفه در این زمینه می‌تواند چه کمکی بکند؟

میری در پاسخ به این سووال گفت: تعلیم و تربیت در این زمینه یکی از مسایل اساسی است. بشر به گونه‌ای وارد مدرسه می‌شود و برخی نیز می‌توانند مراتب عالیه را طی کنند. یکی از مشکلات تربیت و تعلیم کنونی این است که به جای انسان چندساحتی، انسان تک‌ساحتی را می‌سازد و در واقع، قدرت اندیشیدن را از انسان می‌گیرد. متاسفانه تعلیم و تربیت در مراکز آموزش عالی امروز به شدت منکوب و به حاشیه رانده شده‌است.

وی که کتاب‌های متعددی را به زبان انگلیسی درباره چهره‌های شاخصی مانند علامه جعفری و آیت‌الله شهید بهشتی نگاشته است، با طرح این سووال که «نگاه فلسفی چیست؟» ادامه داد: این نگاه سعی می‌کند به انسان تصویری را از جهان ارایه دهد که در آن رابطه انسان با انسان و انسان با جهان صحیح است و غبارآلود و پرابهام نیست اما گفتمان‌های تعلیم و تربیت امروز این موهبت را به صورت خواسته یا ناخواسته از انسان گرفته است. انسان امروز نیاز به نگاه فلسفی دارد.

به گفته میری، وقتی صحبت از نگاه فلسفی پیش می‌آید این سووالات مطرح می‌شوند که مقصود از فلسفه چیست؟ آیا مقصود فلسفه قاره‌ای است یا فلسفه پراگماتیستی؟ آیا مقصود فلسفه سینوی است یا فلسفه فارابی؟ آیا مقصود فلسفه اگزیستانسیالیستی است یا حکمت؟

وی یادآور شد: یکی از مشکلات تفکر فلسفی این است که معنای فلسفه از معنای حقیقی آن دور شده است. گاهی هدف از اندیشیدن، ساختن یک هویت صادق یا کاذب است. متاسفانه یکی از شاخصه‌های تفکر مدرن این است که دنبال هویت‌سازی است در حالی که وظیفه اصلی تفکر و اندیشیدن، رسیدن به حقیقت است، چه این‌که حقیقت در دست ما باشد یا نباشد.

این استاد فلسفه علم و ادیان با اشاره به حدیثی از امام جواد(ع) که می‌فرمایند؛ «حکمت، گمشده مومن است» گفت: اگر حکمت در دست کافر هم باشد مومن آن را به دست می‌آورد. بنابراین حقیقت، هویتی و جغرافیایی نیست و فرامکان و فرازمان است. حقیقت چیزی است که جان انسان را بزرگ می‌کند و باعث تحول عظیم در روح انسان می‌شود و تغییر و تحول ماهوی او به سمت حیات معقول است. نتیجه حیات معقول نیز به بهبود جامعه و سالم‌سازی آن می‌انجامد.

این مدرس فلسفه با بیان این‌که امروزه فلسفه تبدیل به فلسفه آکادمیک شده است، اظهار کرد: ما به جای این‌که فیلسوف داشته باشیم کارمند فلسفه داریم. به این معنا که افراد به صورت حرفه‌ای علم فلسفه را می‌آموزند اما غرض از تفکر فلسفی را نمی‌دانند.

وی افزود: تفکر فلسفی، شرق و غرب و شمال و جنوب نمی‌شناسد و فیلسوف به دنبال حقیقت است و معیارهای حقیقت را از تاریخ، ایدئولوژی و فرهنگ نمی‌گیرد. به همین دلیل میان مکاتب فلسفی و مکاتب سیاسی و ایدئولوژیک تفاوت وجود دارد.

وی با اشاره به آموختن فلسفه از دوران کودکی و نوجوانی گفت: یکی از دوران‌هایی که انسان از آن تاثیر اساسی می‌گیرد، دوره کودکی و نوجوانی است و می‌توان از این دوره تفکر فلسفی را به کودک یاد داد. پیش از این‌که ذهن کودک در بزرگسالی از تصاویر و روش‌های مختلف پُر شود، می‌توان به او فلسفیدن و اندیشیدن را آموزش داد.

به گفته دکتر میری، آموزش و پرورش ما از تفکر فلسفی دور است و سعی می‌کند یک نگاه خاص را بازتولید کند. همان‌گونه که میلتون اریکسون، فیلسوف آمریکایی نیز مطرح می‌کند، به جای این‌که به افراد اندیشیدن را یاد بدهیم تنها ذهن آن‌ها را از اطلاعات پرمی‌کنیم.

این استاد فلسفه، نقد منصفانه آموزش و پرورش را پیشنهاد کرد و افزود: 150 سال از تاسیس آموزش و پرورش می‌گذرد. باید این دوره  بازنگری و نقد منصفانه شود و به سووالاتی از این قبیل که مسایل آموزش و پرورش چیست و چه روحیه‌ای باید بر آن حاکم باشد، پاسخ داده شود.

وی تاکید کرد: باید در آموزش و پرورش خلاقیت و نوآوری به‌وجود آید و فیلسوفان ایران و جهان در یک تعامل فکری، راه‌های اندیشیدن خلاق را استخراج کنند.