ضرورت بازخوانی معاصر مناسبات دین و علوم انسانی از افق اندیشه شهید مطهری

مراسم رونمایی و پرسش و پاسخ درباره کتاب «هرمنوتیک دینی و فلسفه علوم انسانی» (مطالعه موردی آراء استاد شهید مرتضی مطهری، از آثار و انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. کتاب «هرمنوتیک دینی و فلسفه علوم انسانی» اثر دکتر مالک شجاعی جشوقانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه است و مراسم با حضور مؤلف برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به نقل از ستاد خبری سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در این آیین، دکتر شجاعی جشوقانی با اشاره به اینکه نهاد دانشگاه و نهاد حوزه، هر دو متجاوز از 100 سال در ایران عمر دارند، افزود: نکته قابل توجه این است که هر دو نهاد، ارزش خاصی برای اندیشه شهید مطهری قائل هستند.

وی با اذعان به اینکه به گفته مرحوم حضرت امام خمینی(ره)، تمامی‌ کتاب‌های شهید مطهری بدون استثناء ارزشمند هستند، تأکید کرد: سؤال این است که اگر امروز مطهری در میان ما بود، آیا مجال طرح اندیشه خود را داشت یا جزو «دیگری منزوی نهاد علم» ‌محسوب می‌شد؟ چرا که مطهری مرد «نه» گفتن و ایستادن در مقابل هرگونه فرمالیسم و کارمندوارگی بود.

این محقق معتقد است اساساً کارمندوارگی در علم، مجال خلاقیت را از بین می‌برد و به همین دلیل تمایز اندیشه‌های شهید مطهری قابل لمس است.

شجاعی جشوقانی با اشاره به تلاش چندین ساله در نگارش کتاب هرمنوتیک دینی و فلسفه علوم انسانی در اندیشه مطهری متذکر شد: در این کتاب مسئله دین و علوم انسانی از منظر آثار شهید مطهری مورد بررسی قرار گرفته است.
وی گفت: در ایران بعد از انقلاب، مهمترین چالش‌ها نسبت به دین و علوم انسانی بوده است. در دورانی نگاه مغرضانه و منفی شکل گرفته بود و بعضی‌ها معتقد بودند دین در دوره جدید جایگاهی ندارد که باید گفت این مسئله محدود به ایران نبود و در غرب نیز بعد از رنسانس، نگاه انتقادی به اندیشه دینی به وجود آمد.
به گفته این پژوهشگر، اندیشه بعد از رنسانس این بود که با آمدن علم، نیازی به حضور دین نیست و دین حضور زائدی دارد. درواقع انسان مدرن معتقد بود که به مدد علم در این دنیا می‌خواهد بهشت خود را برقرار کند و دیگر اعتقادی به بهشت در دنیای دیگر نداشت.

شجاعی جشوقانی تصریح کرد: بر همین اساس بود که اندیشه پیشرفت شکل گرفت و عنوان می‌شد که از طریق علم می‌توان زندگی را روشن کرد و این علم باید در تمامی ‌حوزه‌ها از جمله مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی به کار گرفته شود.
وی بازخوانی آثار شهید مطهری را از این جهت ضروری دانست که رابطه دین و علوم انسانی در نظریات این اندیشمند، به شکل مطلوبی مطرح شده است.

مسئله خاص شهید مطهری دین در دنیای جدید بود
شجاعی جشوقانی تصریح کرد: از زمانی‌که دانشجوی فلسفه در دانشگاه تهران بودم، به عقاید و نظریات شهید مطهری توجه خاصی داشتم و از سال 83 با آثار ایشان مأنوس بودم و هر روز بیشتر به طرح اهمیت فکری شهید مطهری پی می‌برم چرا که شهید مطهری از نقاط عطف فکری ماست. ایده کتاب هرمنوتیک دینی و فلسفه علوم انسانی نیز 10 سال پیش شکل گرفته است.

وی افزود: در این کتاب سعی شده، تمامی ‌آثار شهید مطهری پوشش داده شود. در واقع 120 اثر از شهید مطهری در این کتاب بررسی شده است و تلاش بر این بوده که خوانش گزینشی از آثار شهید مطهری نداشته باشیم.

به گفته شجاعی جشوقانی، تعدد آثار شهید مطهری یک صورت مسئله مشخص داشت و اصلاً پراکنده‌کاری نداشته است. ایشان هم در مورد حافظ اثر دارد و هم در مورد تاریخ ایران و اسلام و هم در مورد غرب. به زحمت می‌توان عالمان دینی پیدا کرد که چنین تنوعی از آثار را داشته باشند.

وی شاهکار شهید مطهری را «اصول فلسفه و روش رئالیسم» دانست و متذکر شد: مسئله خاص شهید مطهری، دین در دنیای جدید بود و اینکه آیا دین را باید به تعطیلات تاریخ معاصر سپرد و با آن وداع موزه‌ای کرد یا اینکه دین در دنیای جدید نیز می‌تواند زنده و زاینده باشد که قاعدتاً عقیده شهید مطهری مورد دوم بود.

این پژوهشگر فلسفه همچنین به بررسی مقوله مناسبات دین و علوم انسانی در ایران پسا انقلابی در کتاب خود تأکید کرد و گفت: درواقع در پی سال‌ها تحصیل، تدریس و پژوهش، صورت مسئله اصلی تحقیقاتم، مناسبات  دین و علوم انسانی بوده است.
دکتر شجاعی معتقد است در بین جریانات فکری بعد از انقلاب، معتدل‌ترین و منصف‌‌ترین جریان، همان اندیشه شهید مطهری و برآمده از آراء علامه طباطبایی است، اما به دلایلی معتقدم این جریان فکری خیلی در حوزه و دانشگاه ادامه نیافته است.
وی افزود: این در حالی است که باید این جریان فکری معاصر شده و مجدداً مورد بررسی قرار گیرد و خوانش معاصر از شهید مطهری یک ضرورت است.
این محقق و نویسنده تأکید کرد: هنوز مجال کافی برای طرح ایده‌های خام به‌ویژه در خصوص موضوعات و شخصیت‌هایی که ممکن است حساسیت‌زا باشد وجود ندارد.

سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از 17 تا 27 اردیبهشت ماه 1404 با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است که نشانی غرفه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به این شرح است: مصلی، شبستان، راهروی ۲۶، غرفه ۲۳۰