چشم انداز روابط ایران و قطر پس از بحران در گفتگو با دکتر اسدی

هرگونه فرصت و تلاش برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهایی مانند قطر در چارچوب سیاست های کلان ایران قرار دارد

ایران و قطر دو کشور خاورمیانه ای حوزه خلیج روابط اقتصادی تنگاتنگی در زمینه‌های اقتصادی و به ویژه صنایع نفت و گاز دارند. ایران و قطر مشترکاً بزرگترین منبع گاز طبیعی جهان را کنترل می‌کنند و همین مساله گاه حس حسادت برخی همسایگان دور و نزدیک را بر می انگیزد. جمعیت ایرانیان قطر در حدود 30 هزار نفر برآورد می شود.

پیشینه ارتباطات ایران و قطر به گذشته های دور می رسد و حتی در تاریخ آمده که در دوره محمد رضا شاه پهلوی، توافق نامه ای بین دو کشور به منعقد شده است.

قطر همانند سایر کشورهای حوزه خلیج فارس با ایران تعامل دارد

با پایان گرفتن جنگ خلیج فارس، حمد بن خلیفه آل ثانی از مشارکت ایران در تامین امنیت خلیج فارس استقبال کرده بود، اگرچه این پیشنهاد با مخالفت جدی کشورهای عربی خلیج فارس روبرو شده و هیچگاه محقق نشد.

اسناد و شواهد موجود نشان می دهند که امرای قطر گاهی از در دوستی و گاهی از در «نادوستی» در رابطه با ایران وارد شده اند. مثال «نادوستی» آن را می توان با دوران جنگ ایران و عراق مثال زد که قطر کمک های اقتصادی زیادی به صورت وام یا کمک بلاعوض به صدام حسین می کرد. یا حتی  سال 2010 میلادی که در نشست بین هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت امریکا و نخست وزیر قطر حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی در دوحه، دیپلمات قطری نسبت به تلاش های ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای اظهار نگرانی کرده و از امریکا خواست برای از میان برداشتن رقابت ناسالم در منطقه، امریکا و ایران مذاکرات مستقیم داشته باشند.

حتی زمانی که ایران در راستای نشان دادن اعتراضات خود به سفارتخانه عربستان در تهران تاخت، وزیر امور خارجه قطر طی نامه ای اعتراضش را اعلام کرده و سفیرش را فراخواند.

اما امروز قطع رابطه دیپلماتیک کشورهای خلیج فارس به خاطر اظهارات دوستانه قطر در حمایت از ایران است. مقامات عربستان سعودی با استناد به موضع گیری های مشابه امیر قطر در سال های گذشته موجی منفی علیه این کشور به راه انداختند.

قطر: روسیه و ایران به ما پیشنهاد کمک داده اند، اما اکنون نیاز نداریم

شرایط حاضر به صف بندی های تازه ای در منطقه منجر شده و شکافی در شورای همکاری خلیج فارس بوجود آورده است.

اما در این شرایط و با وجود بسته شدن مسیرهای هوایی و دریایی از / به قطر، مهم حمایت های ایران از مردم قطر است. ایران تا امروز چندصد تن مواد غذایی از مسیر هوایی، زمینی و دریایی برای قطر ارسال کرده است، اگرچه شاید این مقدار مواد غذایی بسیاری از نیازهای داخلی را مرتفع می ساختند.

با این حال، حس همبستگی و دوستی در جمهوری اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست.

در همین رابطه با توجه به احتمال وجود برنامه هایی برای افزایش صادرات مواد غذایی و دیگر اقلام از ایران به قطر، خبرگزاری اسپوتنیک گفتگویی با آقای دکتر علی اکبر اسدی عضو هیات علمی پژوهشگا علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انجام داده است.

آقای دکتر اسدی، ایران اولین کشور منطقه بود که بعد از قطع روابط دیپلماتیک کشورهای عربی با قطر، به این کشور پیشنهاد کمک داد. در این مدت صدها تن مواد غذایی به عنوان کمک های بشردوستانه برای قطر از راه زمینی و هوایی ارسال کرده است. آیا توافقاتی برای ارسال پارتی های بعدی و محصولات دیگر برای قطر درمیان است، آیا برنامه صادرات به قطر در دستور کار هست؟


ایران پنج هواپیمای حامل مواد غذایی به قطر اعزام کرد
ایران تا کنون سهم زیادی از بازار قطر نداشته است و جزو شرکای تجاری و اقتصادی اصلی قطر نبوده است. ارسال مواد غذایی برای قطر در شرایط کنونی بیش از آنکه اقدامی صرفا اقتصادی باشد بیشتر جنبه انسانی و تا حدی سیاسی دارد. چرا که ایران رویکرد تحریم محاصره و فشار بر کشورها را به عنوان شیوه جدیدی که کشورهای غربی یا عربستان در پیش گرفته است را نفی می کند و آن را به زیان روابط صلح آمیز جهانی و منطقه ای می داند. بر این اساس اقدامات این چنینی ایران حداقل در شرایط حاضر تلاشی برای کاهش فشارهای وارد شده بر قطر و تامین نیازهای فوری شهروندان قطری است. لذا به نظر نمی رسد توافقات اساسی و بلند مدت برای صدور کالا به قطر وجود داشته باشد و آینده این روند تا حدی به وضعیت پیش روی بحران قطر بستگی دارد. با این حال فرصت کنونی می تواند سهم اندک گذشته ایران از بازار قطر را حتی با وجود حل بحران در ماه های آینده افزایش دهد.

شما حتما اطلاع دارید که ترکیه هم سعی دارد بخشی از این فرصت طلایی که آقای حمید حسینی عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی به آن اشاره کرده را نصیب خود کند. چشم انداز رقابت ایران با دیگر کشورها در این فرصت بدست آمده را چطور ارزیابی می کنید؟

به نظر می رسد ایران و ترکیه هر دو در یک مسیر حرکت می کنند که همانا تامین نیازهای فوری قطر است و بعید می دانم نگاه رقابت اقتصادی و صادراتی بین ایران و ترکیه در این موضوع بر اهمیت سیاسی آن غلبه داشته باشد. چرا که برای ترک ها نیز اهمیت سیاسی حمایت از قطر نسبت به درآمدهای تجاری اهمیت بیشتری دارد. با این حال در مجموع دو عامل مثبت همجواری و نیزدیک ایران به قطر و ساختار صادراتی اقتصاد ترکیه به نوعی در رقابت های احتمالی برای گسترش صادرات به قطر موازنه ایجاد می کنند.

ایران چه کالاهایی برای صادرات به قطر دارد؟

میوه و تره بار تازه، مواد غذایی و مصالح ساختمانی مهمترین اقلام صادراتی ایران به قطر و به عنوان کالاهایی هستند که قطری ها بدان نیازمندند.

آیا واقعا این تعامل برای ایران به صرفه است؟

جمهوری اسلامی ایران گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با همسایگان خود در حوزه جنوبی خلیج فارس را به عنوان یکی از محورهای مهم سیاست خارجی خود قرار داده و آن را دنبال می کند. بر این اساس هرگونه فرصت و تلاش برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهایی مانند قطر در چارچوب سیاست های کلان ایران قرار دارد و در جهت منافع ملی کشور محسوب می شود. بر این اساس اهمیت اصلی چنین تعاملاتی در ابعاد سیاسی و استراتژیک آن قرار دارد. ضمن اینکه گسترش تعاملات اقتصادی بین ایران قطر و حتی روسیه به عنوان واکنشی خلاقانه و قدرتمند در برابر رویه های نادرست مبتنی بر تحریم و فشار از سوی امریکا و عربستان تلقی شده و بسیار مهم است. این در حالی است که عربستان سعودی به واسطه رویکرد تهاجمی خود اصلی ترین مانع برای گسترش روابط دو سوی خلیج فارس و بهبود ثبات و امنیت در این حوزه مهم جهانی است.

دکتر علی اکبر اسدی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی