آشنایی با ساختار بودجه و بودجه ریزی در ایران
دوره آموزشی «درسگفتار آشنایی با ساختار بودجه و بودجهریزی در ایران» با همکاری پژوهشکده اقتصاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تاریخ 30 شهریور ماه 1400 بصورت مجازی برگزار می‌شود.
با نگاه به گذشته درمی‌یابیم که تصور حکومت بدون بودجه دشوار است و همة حکومت‌ها از دوران اولیه شکل-گیری تمدن‌ها، نوعی سیستم مالی و بودجه‌ای ابتدایی بـرای خود داشته‌اند، ولی نخستین شکل بودجهریزی به صورت امروزی، در انگلسـتان 1215 مـیلادی و ذیل منشور ماگناکارتا شکل گرفت که هدف آن تحت کنترل درآوردن پادشاه توسط پارلمان بـود. این رویه به سرعت میان کشورهای اروپایی گسترش یافت، به طوری که در فرانسه دوران ناپلئون به اوج خود رسید و در آمریکا نیز با تصـویب قـانون خزانـه‌داری تحقق یافت. در ایران تا زمان جنبش مشروطیت، کلیة امور مالی کشور در اختیـار پادشـاهان قـرار داشـت و بودجه را همچون کیسه پول شاه در نظـر مـی‌آورد؛ زیـرا شاه به دلخواه خود همة اولویت‌ها و هزینه‌کردها را تعیین می‌کرد و مردم هـیچ نقشـی در فراگـرد بودجهریزی نداشتند. به هرحال، با وجود رگه‌هایی از بودجهریزی در معنـای امـروزی، در دوران گوناگون تاریخی ایران، نظیر عهد پادشاهان سلجوقی، صفوی و قاجار، باز هم شاه نقش محوری داشت و همه چیز با اراده شخصی وی رتق و فتق می‌شد. با پیروزی انقلاب مشروطه و تصـویب قانون اساسی و با اختصاص بخشی از اصول قانون اساسی به امور اقتصادی و مالی و بودجـه‌ای، بودجه نیز حالت رسمی‌تری یافت و برای نخستین بار به معنای امروزی مد نظر قرار گرفت. در این راستا و از سال 1327، اندیشـه بودجهریزی برنامـه‌ای بـر تفکـر برنامه‌ریزی در ایران سایه افکنده بود که این مهم با تصویب قانون برنامـة سـوم عمرانـی (1346-1341) جامه عمل پوشید و در سال 1343 به صـورت ظـاهراً عملـی، تحقـق یافـت و مسـئولیت نظارت بر بودجه جاری، از وزارت دارایی به سازمان برنامـه منتقـل شـد و دفتـر مرکـزی بودجـه تشکیل شد. به هرحال، علـی‌رغـم ادعـای داشـتن بودجـه برنامه‌ای، بودجه سنتی هم-چنان جایگاه خود را حفظ کرد که تا به امروز نیز ادامه دارد.
با در نظـر گرفتن کاستی‌های بودجهریزی برنامه‌ای و با مد شدن بودجهریزی عملیاتی یا بودجهریزی بر مبنای عملکرد، در ایران نیز اندیشه بودجهریزی عملیاتی بر سـر زبـان‌هـا افتـاد و برای نخستین بار در سال 1380 با ورود قانون الحـاق برخـی مـواد بـه قـانون تنظـیم بخشـی ازمقررات مالی دولت (ماده 77) بحث بودجهریزی عملیاتی به طور ضمنی مطرح شـد. سـپس بـه ترتیب، در قانون برنامه سوم توسعه و به تبع آن، در بند «ب» تبصرة 23 قانون بودجة سال 1381 و در بند «ر» تبصرة 1 قانون بودجة سال 1382 و در بند «ز» تبصرة 1 قانون بودجه سال 1383، مادة 138 و مادة 144 قانون برنامة چهارم، بند 32 سیاست‌های تنظیم برنامه پنجم توسعه کشـور ابلاغی مقام رهبری و مادة 219 قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف بـه فـراهم‌سـازی فضـا برای پیاده‌سازی بودجهریزی عملیاتی شد. درنهایت سـال 1396، همزمـان بـا تصـویب قـانون برنامة ششم توسـعه، در بنـد «پ» مـادة 7، دولـت مکلـف شـد هـر سـال 20 درصـد از بودجـة دستگاه‌های اجرایی را به صورت عملکردی تدوین کند؛ به طوری که در سال پایانی برنامـه، همـة دستگاه‌ها دارای بودجه مبتنی بر عملکرد باشند. البته با نگاه به گذشته و تجربة 20 سال ناکـامی، می‌توان پیش‌بینی کرد که احتمالاً چنین طرحی نیز در نهایت با شکست مواجـه خواهـد شـد یـا شکلی ایرانی به خود گرفته و با واقعیت‌های بودجه‌بندی مبتنی بر عملکـرد، هـیچ‌گونـه شـباهتی نخواهد داشت .
علیرغم قدمت تاریخی و اهمیت مباحث مربوط به بودجه و بودجهریزی، نکته قابل تامل آن است که در حوزه‌های اجرایی و دانشگاهی و حتی در نهادهای قانون‌گذار مثل مجلس شورای اسلامی همچنان درک درستی از تاریخچه، ساختار و رویکردهای جدید بودجهریزی وجود ندارد و به نظر می‌رسد بخش قابل توجه‌ای از سیاست‌مدارن، برنامه‌ریزان، اساتید دانشگاه و دانشجویان (حتی رشته اقتصاد) چندان با ساختار بودجه و بودجهریزی در ایران آشنا نیستند و این مسأله موجب شده مهم‌ترین سند مالی کشور یعنی بودجه چندان مورد نقدهای کارشناسی متعارف قرار نگیرد تا شاهد بهبود مثبتی در رویکردهای عملی آن در ایران، تحت یک فشار عمومی آگاهانه باشیم. بر این اساس، در دوره حاضر تلاش خواهد شد تا ضمن بیان مختصری از تاریخچه بودجهریزی در ایران و جهان، فرآیندهای قانونی بودجهریزی و ساختار بودجه در ایران شرح داده شود و کارایی نظام بودجهریزی در ایران نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
امید است استمرار این فرآیند در گسترش دانش و ایجاد یک درک درست اجتماعی - دانشگاهی از اهمیت بودجه و بودجهریزی در ایران مثمر ثمر واقع شود.
سرفصل‌ها و محتوای دوره آموزشی:
تاریخچه بودجهریزی در ایران و جهان
فرآیند بودجهریزی در ایران
ساختار بودجه در اقتصاد ایران
ارزیابی کارنامه بودجهریزی در ایران
بررسی ساختار بودجه سال 1399 کشور از حیث منابع و مصارف
با هدف افزایش دانش نظری، آشنایی با تاریچه بودجهریزی در ایران و جهان، آشنایی با فرآیندهای قانونی و ساختار بودجه در اقتصاد ایران و ارتقای مهارت عملی در تجزیه و تحلیل مولفههای اصلی قوانین بودجه سالیانه.
شرکت در این دوره برای چه کسانی مفید است؟
شرکت در این دوره برای دانشجویان، پژوهشگران و برای تمامی متخصصان و علاقمندان علوم انسانی مفید است.
مدت زمان دوره : 3 ساعت ( 1 جلسه 3 ساعته ) 1 روز
زمان برگزاری: روز سه شنبه، ساعت 10 تا 13 تاریخ: 30 شهریور ماه 1400
با ارائه گواهینامه معتبر و مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای ارزش علمی و اداری و قابل ترجمه
کانال سروش مرکز: sapp.ir/tamihcs
مشاوره: 88624485
در صورت نیاز به شماره 09036200266 پیام بدهید
تهران- بزرگراه کردستان- نبش خیابان دکتر صادق آئینه وند (64 غربی)
مدیریت ترویج دستاوردهای پژوهش های علوم انسانی
