علم بیان و کارکرد آن در نثر عرفانی فارسی
دوره آموزشی «درسگفتار علم بیان و کارکرد آن در نثر عرفانی فارسی» با همکاری پژوهشکده دانشنامهنگاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تاریخ 17 و 24 شهریور ماه 1400 بصورت مجازی برگزار میشود.
نثر عرفانی که حجم قابل توجهی از آثار مکتوب بهجای مانده از گذشـته تا کنون را در حوزة عرفان و تصوف، شامل میشود، نمودار نوعی نگرش به هستی اسـت که در کنار زیباییها و جذابیتهایی که دارد، حاصـل تأمل روشــنبینان و ژرفاندیشـان به شــمار میرود. محتوای این آثار که از گســتردگی و تنوع برخوردار اسـت، از حکمت و فلسـفه و تفسـیر و تأویل قرآن و حدیث گرفته تا بیان نظری عقاید و اصـطلاحات صوفیه، انسانشناسی و خداشناسی، اخلاق و آداب و رسـوم خانقاهی، سـرگذشـت مشـایخ و بیان رویاها و مکاشـفات و سـخنان وجدآمیز صوفیه را در برمیگیرد. گرچه تقسیمبندیهای مختلفی از نثر عرفانی وجود دارد، در این درسگفتار، اینگونه از نثر، با درنظرگرفتن دو ویژگی بیانی و محتوایی آنها، در دو دسته کلی مورد بررسی قرار می¬گیرند: دسته نخسـت، متون آموزشـی و مدرسی هستند که بر پایه آموزش مبانی عرفان و تصوف بنا شدهاند و واژگان آنها دارای معنای قاموسی هستند و جملات آنها، از ماهیت گزارهای برخوردارند و در یک کلام میتوان گفت که اینگونه از نثر، بر پایۀ منطق گفتار بنا شده است. چنین نثری معمولاً برای بیان و انتقال مفاهیم و دریافتهایی به کار میرود که حاصـل خودآگاهی نویسنده و مولود تجارب حسی و عمومی هستند که زبان عادی، ظرفیّت تبیین آنها را دارد؛ بنابراین برای دلالت بر آنها، به ابزارهای دیگری نیاز ندارد. در چنین نثری ازآنجاکه نظام نشانهشناختی زبان، صورت آشنا و طبیعی خود را حفظ میکند، فاصلهای میان اثر و خواننده ایجاد نمیشــود که موجبات ابهام در نثر اثر را فراهم ســاخته و در نتیجه آن را نیازمند تأویل کند. از جمله این نثرها میتوان به نثر «انسالتائبین» شـیخ جام و «انسان کامل» عزیز نسفی اشاره کرد. دسته دوم، متون ذوقی وخلاق هستند که در آنها برای بیان و انتقال مفاهیم، از ابزار و صنایع شعری از قبیل تشـبیه، اسـتعاره، تمثیل و... استفاده میشود؛ چراکه گاهی صوفی تجربیاتی را از سر میگذراند که کاملاً شخصی و منحصر به فرد است و گاهی نیز نگاه او به شریعت، طبیعت، هستی، انسان و خدا، خلاف عادت و مبتنی بر ذوق و شهود است. در چنین شرایطی اگر او بخواهد با زبانی که صدق معناشناختی دارد و ظرف انتقال تجارب حسی و عمومی است، آن دریافتها را به بیان درآورد، در معنای موردنظر ابهام ایجاد میکند. از اینروی وی به منظور افزایش ظرفیت زبان در القای مفاهیم و یافتههای شـخصی، با بهرهگیری از عناصر بلاغی، رنگ و بویی شاعرانه به اثر خود میدهد که در قلمرو ادبیات، به مفهوم خاص خود جای میگیرد. از آن جمله اسـت: «مناجات»های خواجه عبداالله، «تمهیدات» عینالقضـات، «سـوانح» غزالی و «عبهرالعاشـقین» روزبهان بقلی و.... در این درسگفتار، ضمن تبیین ماهیت نثر عرفانی و برشمردن ویژگیهای اینگونه از نثر، و مروری بر انواع تصویر (به معنی هرگونه کاربرد مجازی زبان که شامل همه صـناعات و تمهیدات بلاغی میشـود) از نظر کارکرد و ساختار، برآنیم که کارکرد این تصاویر را در نثر عرفانی و در دو دسته متون یادشده، متون آموزشی و مدرسی و متون خلاق و شاعرانه و نقش آنها را در تبیین ذهنیات مؤلفانشان بررسی و تحلیل نماییم.
سرفصلها و محتوای دوره آموزشی:
تبیین ماهیت نثر عرفانی، معرفی انواع و برشمردن ویژگی های آن.
مروری بر انواع صورخیال از نظر کارکرد و ساختار و بررسی کارکرد این تصاویر در نثر عرفانی.
بررسی صورخیال در متون نثر عرفانی، با در نظرگرفتن دو ویژگی بیانی و محتوایی در دو دسته متون آموزشی و متون خلاق و مقایسه آنها با یکدیگر
بررسی و تحلیل «عبهرالعاشقین» روزبهان بقلی و «انسان کامل» عزیزالدین نسفی به عنوان نمونهای از دو دسته متون یادشده، از نظر کاربرد صورخیال و نقش آنها در بازتاب ذهنیات مؤلفان این آثار.
با هدف افزایش دانش نظری آشنایی با ماهیت متون نثر عرفانی، ویژگیها و انواع آن
آشنایی با کارکرد صورخیال در اینگونه از متون و نقش آنها در بازتاب ذهنیات مؤلف
آشنایی با ویژگیهای محتوایی و تصویرگری هریک از دو دسته متون آموزشی و ذوقی صوفیه و وجوه تمایز و شباهت آنها
و ارتقای مهارت عملی در تمییز دادن متون آموزشی و ذوقی صوفیه
و با توجه به آنکه ساختار یک اثر ادبی و اجزا و عناصر بکاررفته در آن همچون واژگان و تصاویر خیال، نماینده روحیات صاحب اثر و در ارتباط مستقیم با نگرش و ذهنیات اوست، شرکتکنندگان در پایان این دوره میتوانند با بررسی صورخیال به کاررفته در آثار عرفانی، تا حدودی به نگرش و ذهنیات مؤلفان پی برده و آنها را تحلیل نمایند.
شرکت در این دوره برای چه کسانی مفید است؟
شرکت در این دوره برای دانشجویان، پژوهشگران رشته زبان و ادب فارسی و برای تمامی متخصصان و علاقمندان علوم انسانی مفید است.
مدت زمان دوره : 3 ساعت ( 2 جلسه 1.5 ساعته ) 2 روز
زمان برگزاری: روز چهارشنبه، ساعت 10 تا 11/30 تاریخ برگزاری: 17 و 24 شهریور ماه 1400
با ارائه گواهینامه معتبر و مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای ارزش علمی و اداری و قابل ترجمه
کانال سروش مرکز: sapp.ir/tamihcs
مشاوره: 88624485
در صورت نیاز به شماره 09036200266 پیام بدهید
تهران- بزرگراه کردستان- نبش خیابان دکتر صادق آئینه وند (64 غربی)
مدیریت ترویج دستاوردهای پژوهش های علوم انسانی